Niemieckie i sowieckie ustawodawstwo wobec Polaków i obywateli polskich 1939-1945

Instytut Pamięci Narodowej – Oddział w Łodzi

Dyrektor Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej, pan dr Dariusz Rogut, serdecznie zaprasza do udziału w międzynarodowej konferencji naukowej Niemieckie i sowieckie ustawodawstwo wobec Polaków i obywateli polskich 1939-1945, która odbędzie się 21-22 maja 2018 roku w sali konferencyjnej hotelu Ambasador przy al. Józefa Piłsudskiego 29 w Łodzi (wejście od ulicy Jana Kilińskiego 145).

Państwa totalitarne, wprowadzając w życie postanowienia paktu Ribbentrop–Mołotow z 23 sierpnia 1939 r., przystąpiły do tworzenia opresyjnego ustawodawstwa, szczegółowo określającego ramy funkcjonowania Polaków i obywateli polskich w warunkach okupacyjnych w latach 1939–1945. Efektem tych działań były masowe represje, przybierające coraz to brutalniejsze formy i obejmujące swym zakresem gwałtownie rosnącą liczbę ofiar. Należy podkreślić, że zakres prześladowań w pełni uprawnia do stosowania pojęcia ludobójstwa, tak w odniesieniu do okupacji niemieckiej, jak i sowieckiej.

Zagadnieniem kluczowym dla zilustrowania działań administracji niemieckiej jest kwestia traktowania przez okupanta ludności żydowskiej, mająca w ówczesnych realiach decydujący wpływ na kształt relacji polsko-żydowskich i m.in. poważnie ograniczająca możliwości udzielenia przez Polaków pomocy osobom narodowości żydowskiej. Interesujące będzie również zestawienie realiów panujących na ziemiach wcielonych do III Rzeszy i na terenie Generalnego Gubernatorstwa. Drugi dzień obrad poświęcony zostanie przedstawieniu szerokiego spectrum prześladowań stosowanych przez władze sowieckie, w tym działalności „wymiaru sprawiedliwości”.

Ilustracją konferencji będą dwie wystawy Oddziału IPN w Łodzi:

Zbrodnie niemieckie na ziemi łódzkiej w czasie II wojny światowej

Wystawa przypomina najtragiczniejsze momenty konfliktu, który szczególnie zapisał się w pamięci mieszkańców regionu łódzkiego. Wiele uwagi poświęcono tragedii Wielunia, miasta będącego pierwszym celem ataku niemieckiego lotnictwa. Wśród zagadnień poruszanych na wystawie są wysiedlenia, niemiecki obóz dla dzieci i młodzieży polskiej przy ul. Przemysłowej w Łodzi i jego eksterminacyjny charakter, zagłada ludności żydowskiej na ziemi łódzkiej, którą okupant niemiecki odizolował w gettach, a następnie systematycznie mordował w obozach zagłady. Wspomniano także o największej publicznej egzekucji w regionie łódzkim, którą Niemcy przeprowadzili 20 marca 1942 roku w Zgierzu, mordując sto osób.

Ocaleni z „nieludzkiej ziemi”. Losy uchodźstwa polskiego z ZSRS w latach 1942-1950

Wystawa ukazuje najbardziej niezwykły rozdział historii polskiej diaspory – losy polskiej ludności cywilnej, która opuściła w 1942 r. Związek Sowiecki wraz z armią gen. Władysława Andersa. Po raz pierwszy w dziejach naszego kraju tak liczna grupa polskich obywateli znalazła się w odległych regionach świata: na Bliskim Wschodzie, w Indiach, Afryce, Meksyku i Nowej Zelandii. Te egzotyczne kraje stały się miejscem zamieszkania kilkudziesięciu tysięcy dawnych mieszkańców Podola, Polesia, Wołynia i innych regionów Polski Wschodniej, okupowanych po 17 września 1939 r. przez ZSRS.

Program:

21 maja

godz. 10.00–10.20 – rozpoczęcie konferencji

godz. 10.30–12.00

pan prof. hon. UŁ Dytryk Schenk (były dyrektor Federalnego Urzędu Kryminalnego RFN) – Zniszczenie polskiej inteligencji jako forma ludobójstwa

pan prof. Bogdan Musiał (Instytut Pamięci Narodowej w Warszawie) – Penalizacja pomocy Żydom. Niemieckie ustawodawstwo okupacyjne w Generalnym Gubernatorstwie

pan dr hab. Janusz Wróbel (Instytut Pamięci Narodowej w Łodzi) – Niemiecki system prawny jako narzędzie polityki depopulacyjnej na tzw. ziemiach wcielonych do Rzeszy w latach 1939–1945

godz. 12.10–12.30 – przerwa

godz. 12.30–14.00

pan dr hab. Grzegorz Berendt (Uniwersytet Gdański / Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku) – Przepisy regulujące konfiskatę rezerw finansowych Żydów w Generalnym Gubernatorstwie

pan dr Wojciech Wichert (Instytut Pamięci Narodowej w Szczecinie) – Rozporządzenie z 4 grudnia 1941 r. o prawie karnym dla Polaków i Żydów na wcielonych do Rzeszy ziemiach wschodnich (Polenstrafrechtsverordnung)

pan dr Arūnas Bubnys (Centrum Badania Ludobójstwa i Ruchu Oporu Mieszkańców Litwy w Wilnie) – Holokaust Żydów polskich w Wilnie

godz. 14.00–15.00 – przerwa

godz. 15.00–16.30

pani mgr Dorota Siepracka (Instytut Pamięci Narodowej w Łodzi) – Przyczynek do badań nad orzecznictwem sądów niemieckich w okupowanej Polsce 1939-1945. Sprawy dotyczące kontaktów polsko-żydowskich w Łodzi

pan prok. Robert Kopydłowski (Instytut Pamięci Narodowej w Warszawie) – Stosowanie represyjnych przepisów ustawodawstwa niemieckiego i sowieckiego na przykładach wybranych śledztw

godz. 16.30–17.30 – dyskusja i podsumowanie

22 maja

godz. 10.00–11.00

pan prof. Aleksander Riepiniecki (Państwowy Uniwersytet Społeczno-Pedagogiczny w Samarze) – Artykuł 58 kodeksu karnego RFSRS i jego zastosowanie w represyjnym systemie w latach 1937–1945

pan prof. Aleksy Zacharczenko (Moskiewski Uniwersytet Pedagogiczny – Filia w Samarze) – Kodeks karny RFSRS i praktyki represyjne wobec Polaków i obywateli polskich w latach 1937–1945

godz. 11.00–11.30 – przerwa

godz. 11.30–12.30

pan dr hab. Sławomir Kalbarczyk (Instytut Pamięci Narodowej w Warszawie) – Sowieckie instytucje „wymiaru sprawiedliwości” i ich udział w represjach wobec obywateli polskich w latach II wojny światowej. Zarys problematyki

pan dr Aron Shneyer (emerytowany pracownik Instytutu Yad Vashem) – Utracone iluzje. Polscy Żydzi w ZSRS – od współpracy po osadzenie w Gułagu

godz. 12.30–13.00 – przerwa

godz. 13.00–14.30

pan prof. Eryk Jēkabsons (Uniwersytet Łotwy w Rydze) – Represje sowieckie w okupowanej Łotwie w latach 1940–1941: przypadek Polaków

pan dr Dariusz Rogut (Instytut Pamięci Narodowej w Łodzi / Akademia Sztuki Wojennej w Rembertowie) – „Lex retro non agit” a sowiecka rzeczywistość prawna. Wyroki Kolegium Specjalnego NKWD wobec aresztowanych w Wilnie oficerów Wojska Polskiego w latach 1940–1941

pan dr Oleg Sawczuk (Łucki Narodowy Uniwersytet Techniczny) – Przesiedlenia Polaków i Ukraińców w latach 1944–1945 według aktów normatywnych ZSRS

godz. 14.30–15.30 – dyskusja i podsumowanie