Galicyjski Thanatos. Losy cmentarzy z okresu I wojny światowej

Międzynarodowe Centrum Kultury

Galicyjski Thanatos. Losy cmentarzy z okresu I wojny światowej

Międzynarodowe Centrum Kultury

Kraków, Rynek Główny 25

23 listopada 2014 — 1 lutego 2015 r.

Na terenie dawnej Galicji Zachodniej pochowanych jest około 70 tys. żołnierzy różnych narodowości, m.in. Polaków, Austriaków, Rosjan, Niemców, Ukraińców, Węgrów, Chorwatów, walczących w I wojnie światowej. Zginęli głównie w latach 1914-1915, kiedy front broniony był przed naporem Rosjan przez armie austro-węgierską i pruską oraz Legiony Polskie. Decydującym starciem była bitwa pod Gorlicami (maj 1915 r.), która zadecydowała o przerwaniu frontu rosyjskiego w Galicji Zachodniej.

Miejsca walk znaczyły ciała tysięcy poległych, pogrzebanych prowizorycznie, płytko lub niepogrzebanych w ogóle. Aby uniknąć epidemii, w grudniu 1915 r. władze w Wiedniu utworzyły przy Ministerstwie Wojny Oddział Grobów Wojennych. Nowa jednostka zajęła się oczyszczaniem pobojowisk, identyfikacją zwłok oraz budową cmentarzy, nie zważając na narodowość, przynależność wojskową i wyznanie poległych.

W ramach szeroko zakrojonej akcji powstało około 400 cmentarzy wojennych, charakteryzujących się bardzo wysoką klasą artystyczną. Tworzyli je przodujący architekci, między innymi Duszan Jurkovič, Jan Mayr, Jan Szczepkowski czy Gustaw Rossmann. Do dzisiaj stanowią one malowniczy akcent w pejzażu Małopolski, Beskidu Niskiego i Pogórza Karpackiego. Były projektowane w duchu posecesyjnego modernizmu – wielu z tworzących je architektów było wychowankami Józefa Hoffmanna. Oprócz architektów Wydział Grobów Wojennych zatrudniał rzeźbiarzy, którzy tworzyli oprawę rzeźbiarską oraz ogrodników, którzy dbali o zieleń dookoła cmentarzy, a nawet planowali rozwój roślinności aż 50 lat wprzód. Przy budowie cmentarzy pracował też sztab dokumentujących pracę fotografów i malarzy, w tym m.in. Henryk Uziembło. Ich zdjęcia i akwarele były później reprodukowane w formie pocztówek.

Autor koncepcji, kurator: prof. dr hab. Paweł Pencakowski

Kuratorka: Helena Postawka-Lech

Autor fotografii współczesnych: prof. dr hab. Marek Sajduk

Aranżacja plastyczna: Maria Paszkowska

Tłumaczenie: Jessica Taylor-Kucia

Inskrypcje nagrobne wykorzystane na wystawie cytowane za: A. Partridge, Otwórzcie bramy pamięci. Cmentarze wojenne z lat 1914–1918 w Małopolsce, Kraków 2005.

Ekspozycja była po raz pierwszy prezentowana w MCK w 1996 r., obecny pokaz jest związany z trwającą w Galerii wystawą Mit Galicji.

*****

8 stycznia 2015 roku, godz. 18.00, zapraszamy na towarzyszące wystawie spotkanie z panią dr Beatą Nykiel i panem prof. drem hab. Pawłem Pencakowskim. Choć cmentarze wojenne przez lata popadały w zapomnienie, obecnie wiele z nich jest poddawanych renowacji, a nieraz nawet rekonstrukcji. Spotkanie przybliży najciekawsze, ostatnio odnowione obiekty, m.in. cmentarz w Łużnej. Wstęp wolny.