Kalendarzyk reakcjonisty — listopad

Jacek Bartyzel

675 lat temu, 1 listopada 1339 roku, urodził się w Wiedniu Rudolf IV Założyciel (Rudolf IV. der Stifter) z dynastii Habsburgów, prawnuk i wnuk królów Niemiec (Rudolfa I i Albrechta I), syn księcia Austrii Albrechta II Kulawego, od 1357 roku wójt Alzacji, od 20 lipca 1358 roku książę (Herzog) Austrii i Karyntii; jego panowanie wypełniła rywalizacja z cesarzem Karolem IV (Luksemburskim) o pozycję w Rzeszy, w której uciekał się do preparowania pseudohistorycznych dokumentów i uzurpowania sobie różnych tytułów, zakończona niepowodzeniem (nie uzyskał godności elektora, utracił wójtostwo Alzacji i musiał zrezygnować z posługiwania się tytułem arcyksiążęcym, uzyskał jedynie w lenno Tyrol); sukcesem zakończyły się natomiast jego starania w Kurii Rzymskiej o erygowanie uniwersytetu w Wiedniu (1365), co dotychczas było przywilejem cesarzy i królów; rozpoczął także przebudowę wiedeńskiego kościoła św. Szczepana (stąd pochodzi jego przydomek Fundator) i podniesienie go do rangi kolegiaty; w 1364 roku zawarł ze swoimi braćmi umowę rodową, która gwarantowała niepodzielność ich ziemi oraz nadrzędną pozycję najstarszemu; zmarł w 1365 roku.

75 lat temu, 2 listopada (prawdopodobnie) 1939 roku, został zamordowany przez Gestapo w Forcie VII w Poznaniu, w wieku 66 lat, Witold Jan Noskowski h. Łada, dziennikarz oraz krytyk teatralny, literacki i muzyczny; w Weselu S. Wyspiańskiego sportretowany jako Nos, który „pije, bo musi”, a „Chopin, gdyby jeszcze żył, to by pił”; w latach 1902-1915 zastępca redaktora naczelnego dziennika konserwatystów krakowskich „Czas”, a jednocześnie korespondent „Kuriera Warszawskiego”; współzałożyciel, autor wielu tekstów oraz kompozytor większości muzyki do programów kabaretu Zielony Balonik w Jamie Michalikowej; w okresie II Rzeczypospolitej redaktor monarchistycznego „Dziennika Powszechnego”, a od 1921 roku (po przeprowadzce do Poznania) „Dziennika Poznańskiego”; redagował również dział kultury i sztuki w „Kurierze Poznańskim” i warszawski „Przegląd Wieczorny”.

1975 lat temu, 3 listopada 39 roku, urodził się w hiszpańskiej Kordowie Lukan (Marcus Annaeus Lucanus), poeta; wnuk Seneki Starszego i bratanek Seneki Młodszego (Filozofa); autor (niedokończonej) epopei Farsalia, dotyczącej wojny domowej pomiędzy Pompejuszem a Cezarem i zakończonej klęską tego pierwszego w bitwie pod Farsalos w 48 aC; zwrotu z tej książki: ferro et igni („ogniem i mieczem”) użył jako tytułu pierwszej części swojej Trylogii H. Sienkiewicz; za udział w spisku Pizona przeciwko Neronowi zmuszony do samobójstwa (w 65 roku).

25 lat temu, 6 listopada 1989 roku, zmarł w Warszawie, w wieku 80 lat, Jan Kanty Ostoja Matłachowski, działacz ruchu narodowego od czasów studenckich (UJK we Lwowie i UW); organizator robotniczych Związków Zawodowych „Praca Polska” w Borysławskim Zagłębiu Naftowym; od 1934 roku prezes Młodzieży Wszechpolskiej, od 1935 członek władz naczelnych Stronnictwa Narodowego; w czasie okupacji niemieckiej członek Wojennego Zarządu Głównego SN, a od stycznia 1943 kierownik Wydziału Propagandowo-Politycznego Tymczasowej Narodowej Rady Politycznej, sprawującej zwierzchnictwo cywilne nad NSZ; w listopadzie 1945 roku przedostał się do Londynu, gdzie kontynuował działalność w ramach emigracyjnego SN, lecz wycofał się z niej po ujawnieniu „afery Bergu”; w 1961 roku powrócił do kraju, gdzie patronował młodzieży narodowej, jednocześnie podejmując śliską grę polityczną z SB; w 1989 roku został prezesem Konwentu Seniorów reaktywowanego SN.

600 lat temu, 9 listopada 1414 roku, urodził się w Tangermünde (Saksonia-Anhalt) Albrecht III Achilles z dynastii Hohenzollernów, syn Fryderyka I Hohenzollerna, brat i następca Fryderyka II Żelaznego, markgraf Ansbach i Kulombach (jako Albrecht I), od 1471 roku margrabia-elektor Brandenburgii (Kurfürst von Brandenburg); stronnik cesarza Fryderyka III przeciwko baronom Rzeszy, toczył wojnę o sukcesję głogowską z piastowskim księciem Janem II Szalonym oraz o tereny naddunajskie z Ludwikiem IX Bogatym z Bawarii; w 1473 roku ogłosił dekret Dispositio Achillea, który gwarantował niepodzielność Brandenburgii i jej utrzymanie w rękach głównej linii Hohenzollernów, co stało się podwaliną potęgi tego rodu; zmarł w 1486 roku.

150 lat temu, 10 listopada 1864 roku, zmarł w Dobrzechowie (Podkarpacie), w wieku 59 lat, Andrzej Edward Koźmian h. Nałęcz, literat, publicysta, bibliofil, kolekcjoner i działacz polityczny; syn Kajetana Koźmiana (1771-1856) i ojciec Stanisława Koźmiana (1836-1922); w powstaniu listopadowym działacz grupy konserwatywnej, przeciwstawiającej się radykałom z Towarzystwa Patriotycznego; od 1858 roku przebywał w Paryżu, wiążąc się z Hotelem Lambert; w czasie powstania styczniowego był pośrednikiem między Rządem Narodowym a rządem francuskim.

25 lat temu, 13 listopada 1989 roku, zmarł w Grabs (Sankt Gallen, Szwajcaria), w wieku 83 lat, Franciszek Józef II (Franz Josef II Maria Alois Alfred Karl Johannes Heinrich Michael Georg Ignaz Benediktus Gerhardus Majella von und zu Liechtenstein), od 25 lipca 1938 roku udzielny książę (Fürst) Liechtensteinu; pierwszy przedstawiciel dynastii, który mieszkał na stałe w swoim księstwie; w czasie II wojny światowej zdołał utrzymać kraj z dala od działań wojennych, a w 1945 roku zachował nieugiętą postawę wobec sowieckich żądań wydania żołnierzy 1. Rosyjskiej Armii Narodowej, walczących pod dowództwem gen. Borysa hr. Smysłowskiego przeciwko Sowietom u boku Niemiec; w 1984 roku przekazał władzę – jako regentowi – swojemu synowi Janowi Adamowi II.

50 lat temu, 14 listopada 1964 roku, zmarł w Darmstadt (Hesja, RFN), w wieku 60 lat, Heinrich von Brentano di Tremezzo, prawnik i polityk katolicki; potomek włoskiego rodu szlacheckiego z Lombardii, osiadłego w Hesji w wieku XVII (jednym z najwybitniejszych przedstawicieli rodu – lecz z nieszlacheckiej linii – był romantyczny poeta Clemens Brentano, który spisał także wizje bł. Anny Katarzyny Emmerich); w 1945 roku współzałożyciel CDU w Hesji, od 1949 roku deputowany do Bundestagu, w latach 1955-1961 minister spraw zagranicznych RFN w rządzie kanclerza K. Adenauera; jako reprezentant najbardziej konserwatywnego odłamu niemieckiej chadecji patronował także (nieoficjalnie) chrześcijańsko-monarchistycznemu Ruchowi Zachodniemu (Abendländische Bewengung).

70 lat temu, 16 listopada 1944 roku, zmarła na folwarku Leonów k. Żelaznej pod Skierniewicami, w wieku 80 lat, Maria Rodziewiczówna, powieściopisarka i nowelistka; pochodziła z patriotycznej rodziny ziemiańskiej, której skonfiskowano majątek za pomoc udzieloną powstańcom styczniowym; przez większość życia gospodarowała majątkiem Hruszów na Polesiu (odziedziczonym po stryju), zachowując panieństwo i przyjmując „męski” sposób bycia (krótkie włosy i ubiór) oraz czyniąc z niego ognisko kultury materialnej i duchowej; była także aktywna na polu społecznym i charytatywnym, a w II Rzeczypospolitej została współzałożycielką Związku Szlachty Zagrodowej; jej obfita i bardzo popularna (również ekranizowana) twórczość literacka (m.in. Straszny dziadunio, Dewajtis, Wrzos, Lato leśnych ludzi) była przepojona patriotyzmem, obroną polskości na Kresach Wschodnich, tradycjonalizmem, kultem przyrody i religijnością – acz z tą pozostawała w sprzeczności jej przynależność do Towarzystwa Teozoficznego; dama Krzyża Komandorskiego OOP.

175 lat temu, 17 listopada 1839 roku, zmarł w Wiedniu, w wieku 68 lat, Pierre-Louis-Jean-Casimir de Blacas d’Aulps, od 1815 roku 1. hr. (comte) de Blacas d’Aulps, od 1824 roku 1. książę i diuk (prince et duc) de Blacas, marszałek polny, dziedziczny par Francji, kawaler Orderu Ducha Świętego oraz Legii Honorowej, legitymista; potomek prowansalskiego rodu notowanego już w XII wieku; od 1790 roku emigrant, ambasador hr. Prowansji (k.z.p. Ludwika XVIII, z którym przebywał na wygnaniu w Warszawie) w Sankt-Petersburgu (gdzie zaprzyjaźnił się z J. de Maistre’em); za Restauracji kolejno minister dworu królewskiego (1814), ambasador w Neapolu i przy Stolicy Świętej (w 1817 podpisał w imieniu Francji konkordat); protektor J.-F. Champolliona i założyciel Muzeum Egipskiego w Luwrze; od 1816 roku członek Akademii Napisów i Literatury Pięknej oraz Akademii Sztuk Pięknych; po rewolucji lipcowej (1830) udał się wraz z królem Karolem X na wygnanie; w 1837 roku otrzymał tytuł książęcy (Fürst) od cesarza austriackiego; czuwał nad wychowaniem diuka de Bordeaux (przyszłego k.z.p. Henryka V); formułował tradycjonalistyczny program przywrócenia dawnych prowincji, prowincjonalnych zgromadzeń oraz ich reprezentacji w Izbie Deputowanych; zgodnie ze swoim pragnieniem został pochowany u stóp króla we francuskim kościele-klasztorze w (obecnie słoweńskiej) Gorycji.

175 lat temu, 23 listopada 1839 roku, urodził się w Berlinie Roman Adam August Wilhelm Klemens książę Czartoryski h. Pogoń Litewska, działacz społeczny i polityk; syn Adama Konstantego Czartoryskiego i Wandy z d. Radziwiłł (córki Antoniego Henryka ks. Radziwiłła, namiestnika Wielkiego Księstwa Poznańskiego); studiował w Bonn, Berlinie i Wrocławiu, a podczas licznych podróży utrzymywał kontakt z Hotelem Lambert; za wspomaganie powstańców styczniowych dostawami broni spędził 18 miesięcy w więzieniu pruskim; od 1867 poseł do sejmu pruskiego, a następnie (do 1880) Rzeszy Niemieckiej (prezes Koła Polskiego); od 1883 roku przyjął poddaństwo austriackie i został prezesem Koła Centrum w galicyjskim Sejmie Krajowym; zmarł w 1887 roku.

75 lat temu, 23 listopada 1939 roku, zmarł w Poznaniu, w wieku 81 lat, Bronisław Dembiński h. Rawicz, historyk, polityk i działacz katolicki; pochodził z zamożnej rodziny ziemiańskiej, studiował w Berlinie i Wrocławiu, badał też archiwa papieskie; związany z konserwatystami krakowskimi i krakowską szkołą historyczną (S. Smolka, M. Bobrzyński); od 1883 docent w Katedrze Historii Powszechnej UJ, od 1892 profesor nadzwyczajny i kierownik Katedry Historii Powszechnej Uniwersytetu Lwowskiego; w 1897 mianowany profesorem zwyczajnym, pełnił też funkcje dziekana Wydziału Filozoficznego (1898/99), rektora (1907/08) i prorektora (1908/09); poseł do galicyjskiego Sejmu Krajowego VIII i IX kadencji, 1914-1918 poseł do austriackiej Rady Państwa w Wiedniu; od 1916 kierownik Katedry Nowożytnej Historii Polski i Powszechnej Uniwersytetu Warszawskiego; pracownik Rady Departamentu Spraw Politycznych Tymczasowej Rady Stanu, dyrektor Departamentu Wyznań i przez dwa tygodnie (4-18 XI 1918) minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego w prowizorium rządowym Władysława Wróblewskiego przy Radzie Regencyjnej Królestwa Polskiego; 1919-1922 poseł na Sejm Ustawodawczy; przewodniczący polskiej grupy Unii Międzyparlamentarnej i Międzynarodowej Unii Stowarzyszeń Ligi Narodów; od 1923 profesor i kierownik Katedry Historii Powszechnej Uniwersytetu Poznańskiego (do emerytury w 1933, rok później otrzyma godność profesora honorowego); członek Akademii Umiejętności (korespondent – 1900, czynny – 1917) oraz licznych towarzystw naukowych (Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk – prezes 1923-1939; Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Towarzystwo Naukowe we Lwowie, Towarzystwo Naukowe w Toruniu); doktor honoris causa Oksfordu (1930) i UW (1933), uczestnik Międzynarodowych Zjazdów Historyków w Rzymie (1903), Brukseli (1923), Oslo (1928), Warszawie (1933) i Zurychu (1938); przewodniczący Kongresu Eucharystycznego w Poznaniu (1930) i tercjarz zakonu franciszkańskiego; kawaler Krzyża Komandorskiego z Gwiazdą OOP, czeskiego Orderu Lwa Białego, papieskiego Orderu Św. Grzegorza Wielkiego, francuskiej Legii Honorowej.

5 lat temu, 24 listopada 2009 roku, zmarł w Padwie, w wieku 73 lat, Francesco Gentile, filozof prawa i polityki; syn wybitnego filozofa Marino Gentile (1906-1991), założyciela „szkoły padewskiej”, również związany z Uniwersytetem Padewskim (dziekan Wydziału Prawa 1989-1995 i 2001-2005); członek Instytutu Weneckiego Nauk, Literatury i Sztuk, Akademii Monteskiuszowskiej w Bordeaux i (honorowy) Hiszpańskiej Akademii Królewskiej Jurysprudencji i Legislacji; reprezentant klasycznego jusnaturalizmu katolickiego, zwalczający pozytywistyczną „geometrię legalną” i statokratyzm; współpracownik instytucji naukowych związanych z tradycjonalizmem hiszpańskim (karlizmem).

200 lat temu, 25 listopada 1814 roku, urodził się w Kikowie (Kieckow) k. Białogardu Hans Hugo von Kleist-Retzow, prawnik i polityk konserwatywny; pochodził z pruskiej i luterańskiej rodziny junkierskiej; w latach 1844-1851 landrat powiatu Białogard (Belgard); w 1848 roku współzałożyciel pruskiej Partii Konserwatywnej i dziennika „Kreuzzeitung” („Gazeta Krzyżowa”) oraz lider konserwatystów w izbie niższej (Abgeordnetenhaus) parlamentu (Landtagu) pruskiego; w latach 1851-1858 nadprezydent Nadrenii, zwolniony po objęciu regencji przez Wilhelma I za ostre sprzeciwianie się liberalizmowi; od 1858 reprezentował ród Kleistów w Izbie Panów (Herrenhaus), będąc także członkiem Landtagu w prowincji Pomorze; jako przeciwnik Bismarckowskiej polityki Kulturkampfu, współpracował – jak inni „starokonserwatyści” luterańscy – z katolicką partią Centrum, będąc również członkiem Partii Chrześcijańsko-Konserwatywnej; zmarł w 1892 roku.

75 lat temu, 26 listopada 1939 roku, urodził się w Brompton (Londyn) The Rt Hon. John Selwyn Gumner, dożywotni lord (baron) Deben, polityk i publicysta konserwatywny; syn anglikańskiego pastora i sam od 1979 roku członek Synodu Generalnego „Kościoła” Anglii, lecz w 1992 roku konwertował na katolicyzm; współpracownik „Catholic Herald”, w swoich pracach głosił prymat religii nad polityką; członek i w latach 1983-1985 przewodniczący brytyjskiej Partii Konserwatywnej; poseł do Izby Gmin w latach 1970-1974 i od 1979; minister rolnictwa, rybołówstwa i żywności w gabinetach M. Thatcher i J. Majora (1989-1993), a następnie sekretarz środowiska (1993-1997); od 2010 roku członek Izby Lordów.

125 lat temu, 28 listopada 1889 roku, urodził się w Warszawie ppłk dypl. Antoni Jan Bogusławski, żołnierz, poeta, tłumacz, autor książek dla dzieci; ukończył prawo na uniwersytecie w Montpellier; 1917-1918 oficer I Korpusu Polskiego w Rosji, następnie Wojska Polskiego; uczestnik wojny polsko-bolszewickiej; od 1923 roku kierownik referatu w Biurze Historycznym Sztabu Generalnego; 1 XI 1924 przydzielony do 1 Pułku Ułanów Krechowieckich, od 1928 dowódca szwadronu w 24 Pułku Ułanów; wiceprezes Zarządu Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy Polskich; monarchista i współpracownik pism rojalistycznych; w czasie II wojny światowej szef cenzury wojennej w MON, po wojnie prezes Związku Dziennikarzy RP na Uchodźstwie i Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie; kawaler Krzyża Walecznych (czterokrotnie), Krzyża Srebrnego Virtuti Militari, Krzyża Niepodległości, Krzyża Oficerskiego OOP, jugosłowiańskiego Krzyża Komandorskiego Orderu Św. Sawy, Krzyża Oficerskiego Orderu Gwiazdy Rumunii, Krzyża Kawalerskiego Orderu Domowego pw. św. św. Maurycego i Łazarza, Krzyża Kawalerskiego Legii Honorowej; zmarł w Londynie w 1956 roku.

70 lat temu, 28 listopada 1944 roku, urodził się w Tarbes (Pireneje Wysokie) Bernard Antony (Romain Marie), polityk narodowo-katolicki i publicysta; od młodości związany z ugrupowaniami prawicy narodowej: Komitetem Algierii Francuskiej i Ruchem Solidarystów Francuskich, a także działacz konserwatywnej partii Krajowe Centrum Niezależnych i Chłopów (CNIP); w 1979 roku założył tradycjonalistyczno-katolickie Centrum im. Andrzeja i Henryka Charlierów, miesięcznik „Reconquête” oraz Komitety Chrześcijaństwo – Solidarność (Chrétienté – Solidarité); współzałożyciel (1982) jedynego francuskiego dziennika katolickiego „Présent”, współprowadzący audycji La Réplique w Radio Courtoisie; od 1980 członek Frontu Narodowego, lider jego nurtu katolicko-narodowego i trzykrotny (1984-1999) deputowany z jego ramienia do Parlamentu Europejskiego; w 2008 roku zrezygnował z udziału w Biurze Politycznym FN, a następnie wystąpił z partii z powodu przyjęcia przez Marine Le Pen linii „modernistycznej”; przyjaciel Polski, wspomagał Solidarność i opozycję antykomunistyczną w okresie stanu wojennego, odwiedzał L. Wałęsę, prymasa J. Glempa; w 1990 roku gość Klubu Konserwatywnego w Łodzi.

200 lat temu, 29 listopada 1814 roku, urodził się w Maddaloni (Kampania) Giacinto de’Sivo, polityk, myśliciel polityczny, historyk i tragediopisarz; legitymista neapolitański; pochodził z rodziny służącej od pokoleń dynastii burbońskiej i sam pełnił wiele funkcji urzędowych w Królestwie Obojga Sycylii aż do jego upadku; po najeździe Piemontczyków i zajęciu przez nich Neapolu trzykrotnie aresztowany przez okupantów z powodu zadeklarowanej wierności prawowitemu królowi Franciszkowi II; uwolniony kontynuował swoją aktywność w Rzymie papieskim, redagując dziennik legitymistyczny „La Tragicommedia”, pisząc apologetyczną Historię Obojga Sycylii od 1847 do 1861 i współpracując z ultramontańskim dziennikiem jezuickim „La Civiltà Católica”; demaskował rewolucyjne i antykatolickie oblicze ruchu Risorgimento; zmarł w 1867 roku.